TİROİT HORMONU FAZLALIĞI (Hipertiroidi, Hipertiroidizm, Tirotoksikoz, Zehirli Guatr)
Troid hormonunun aşırı üretimine zehirli guatr, hipertiroidi veya hipertiroidizm denilebilir. Tıbbi açıdan bu kelimeler arasında nüans farklar olsa da bu sitede zehirli guatr, hipertiroidi, hipertiroidizm veya tirotoksikoz kelimelerini birbiri yerine kullanıyoruz.
Bu hastalarda; hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 yükselir, TSH düşer.
Eğer hastanın kanında tiroit hormonları (T3 ve T4) normal ise ve sadece TSH değeri düşük ise; bu duruma subklinik hipertiroidi denilir.
Tiroit hormonu, insan vücudunda bir çok organ ve dokunun yeterli ve düzenli fonksiyon göstermesi için gerekli olduğundan dolayı; tiroid hormonunun aşırı üretiminde (hipertiroidi hastalığında), hastalarda bir çok şikayet ortaya çıkabilir. Ancak, hastalarda ortaya çıkan bu şikayetlerin aşırı hormon üreten bir tiroid hastalığına bağlı olduğu genellikle zor anlaşılır. Bazı hastalarda, troid hormon fazlalığı hipertiroidizm hiçbir şikayet veya belirti vermeyebilir.
Pratik açıdan kolay anlaşılması için zehirli guatr (hipertiroidi) yani hastanın kanında aşırı tiroit hormonu bulunmasını 3 ana grupta inceleyebiliriz: 1) Graves Hastalığı Zehirli Guatr (Hipertiroidi), 2) Hiperaktif Sıcak Nodüllü Zehirli Guatr (Hipertiroidi), 3) İlaçlara Bağlı Tiroid Hormon Fazlalığı (Hipertiroidi).
1) Graves Hastalığı Zehirli Guatr (Hipertiroidi)
En sık görülen, şiddetli şikayetlere neden olan zehirli guatr hipertroidi türüdür. Bu hastalıkta; tiroit isimli organın tümü aşırı çalışarak gereğinden ve ihtiyaç duyulandan daha fazla tiroid hormonu üretip hastanın kanına verir. Bu hastalığa tıp camiasında Graves hastalığı veya Basedow Graves hastalığı adı verilir. Zehirli guatr hipertiroidi hastalarının tiroid’inde tüm tiroidi kapsayan bir yapısal değişim ve fonksiyon bozukluğu oluşur. Bütün tiroid dokusu bu hastalığın etkisindedir.
Bu hastalığın nedeni olarak; tiroid isimli organın içinde bulunan hücrelerdeki bazı molekül ve reseptörlere karşı oluşturulan antikorlar (oto-antikorları) suçlanmaktadır. Yani zehirli guatr da bir çeşit otoimmün hastalık (bağışıklık sistemi hastalığı) dır. Hastaların çoğunda anti-tiroid peroksidaz antikoru, anti-tiroglobulin antikoru ve anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit oto-antikorları kan tahlilinde yüksek çıkar.
Özellikle anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit otoantikorunun hastanın kanında yüksek çıkması Graves hipertiroidi hastalığı için tanı koydurucu özelliğe sahiptir. Ancak anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit otoantikoru bütün Graves zehirli guatr hastalarında yüksek çıkmayabilir; fakat zehirli guatr Graves hastalığı olan hastaların çok büyük bir kısmında hastaların kanında anti-tiroid peroksidaz antikoru yüksek çıkar.
Graves hipertiroidi hastalığı olan hastaların tiroit’inde soğuk hipoaktif veya ılık normoaktif nodül olabilir veya olmayabilir. Hatırlatmak gerekir ki zehirli guatr’ın nedeni bu nodüller değildir; bu nodüller zehirli guvatr Graves hastalığından önce veya sonra gelişebilir. Her tiroit nodülü gibi, hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastaların bu nodüllerinde de tiroid kanseri görülebilir. Bu nedenle; troid nodülünün boyutuna göre, mutlaka tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB yapılıp tiroid nodülü içinde tiroid kanseri olup olmadığını incelemek ve tedaviyi bu aşamadan sonra uygulamak gerekir.
Bu hastalıkta ortaya çıkan şikayet ve belirtilerin nedeni; hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastada tiroid isimli organın tümünün aşırı miktarda troit hormonu üretmesidir. Hastanın kanında dolaşan bu fazla tiroid hormonu; hastanın vücudundaki bir çok organın, dokunun ve hücrenin fonksiyonunu bozup çok ciddi şikayetlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Bazı hastalarda, hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı sırasında ilk belirti olarak bir tek gözün veya her iki gözün ileri doğru çıkması (tıbbi adıyla egzoftalmi) görülebilir. Hasta ve hasta yakınlarını korku ve paniğe sevk eden bu görüntü; hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığının tedavisinden sonra tamamen veya kısmen iyileşebilir veya kalıcı olarak devam edebilir. Özellikle, erken tanı konulmuş, erkenden doğru ve etkin tedavi edilmiş hastalarda gözün ileri doğru çıkması egzoftalmi durumunun tümüyle düzelmesi muhtemeldir.
Bazı hastalarda Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr nedeniyle tiroid isimli organ belirgin olarak büyük iken diğer hastalarda normal veya çok hafif düzeyde büyük olabilir.
Hipertroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastalarda; sıcak basması, kalp çarpıntısı, kilo kaybı, çabuk yorulma, ellerde titreme, adet düzensizliği, cinsel performansta düşme, sinirlilik ve kalp ritm bozukluğu şikayetleri görülebilir.
Hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastalarda bazen hastada tek şikayet kalp ritm bozukluğu olabilir. O nedenle kalp ritm bozukluğu olan hastalarda zehirli guatr hipertiroidi Graves hastalığı olup olmadığını ortaya çıkarmak için gereken testler yapılmalıdır.
Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr teşhisinde (tanısında);
- a) Muayene,
- b) Tiroit hormonlarının ve tiroid antikorlarının ölçümü,
- c) Tiroid ultrasonografisi, Tiroit sintigrafisi,
- d) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi (troid nodülü varsa)
uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
Graves hastalığı hipertroidi zehirli guatr tedavisinde;
- a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi,
- b) Cerrahi Tedavi (tiroid ameliyatı),
- c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar ile) Tedavi.
uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi
Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi; Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr tedavisinde oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Etkin bir tedavi yöntemdir. Bu tedavide en kritik ve hassas konu; hastaya verilecek radyoaktif iyot (iyot-131) miktarının (dozunun) çok iyi ayarlanmasıdır.
Graves hastalığı hipertroidi zehirli guatr hastalarında; ameliyatsız radyoaktif iyod I-131 tedavisi uygulandıktan 1-3 ay sonra TSH düzeyi yükselmeye, troid hormonları düşmeye (hipotiroidi) başlar ki bu da uygulanan tedavinin başarılı olduğunu gösterir.
Zehirli guvatr Graves hastalığı hipertroidi olan hastalarda radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1-3 ay sonra hastanın düşen tiroid hormonunu (hipotroidi) ayarlamak ve düzeltmek için hastaya tiroit hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir.
Ancak Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr olan bazı hastalarda; bu radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra hiçbir ilaç vermeye gerek kalmayabilir.
Hipertroid Graves hastalığı zehirli guatr olan hastaların; ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 ile tedavisinden sonra belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü şarttır.
b) Cerrahi Tedavi (Tiroid Ameliyatı)
Ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot I131 tedavisini tercih etmeyen Graves hastalığı zehirli guatr hipertiroid hastasının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; cerrahi tedavi uygulanır, ameliyatla tiroit bezesi çıkarılır. Patoloji incelemesi yapılır.
Etkin bir tedavi yöntemdir.
Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guatr hastalarında cerrahi tedaviden (troid ameliyatından) 7-10 gün sonra hastanın yükselen TSH ve düşen troit hormonunu ayarlamak, yerine koymak ve ortaya çıkan tiroit hormon yetersizliği hipotiroidi tablosunu düzeltmek için hastaya tiroid hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir. Ancak, ameliyattan sonra tiroid hormon tedavisine, patoloji raporunda hastaya ait çıkarılan troid bezinde “tiroit kanseri olmadığını” gördükten sonra başlamak daha stratejiktir.
Graves hastalığı hipertroit zehirli guatr hastalığının cerrahi (tiroid ameliyatı) ile tedavisinden sonra hastanın belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi uygun olur.
c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar) Tedavi
Ameliyatsız radyoaktif iyot I131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot tedavisini tercih etmeyen veya ameliyat olamayan Graves hipertiroidi zehirli guatr hastalarının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guvatr’da ameliyatsız uzun süreli anti-tiroid ilaçlarla tedavi uygulanabilir. Bu tedavinin etkinliği ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi veya cerrahi tedavi (tiroid ameliyatı) kadar kalıcı olmayabilir.
Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi için kullanılan ve Türkiye’de ruhsatlı 2 adet anti-tiroid ilaç vardır: Propycil ve Thyrimazol. Hastanın yaş ve sağlık durumuna, tiroid bezesinin fonksiyon düzeyine, troid hormon bozukluğu (hipertroidizm) zehirli guvatr’ın şiddetine, hastanın şikayetlerine göre; antitroid ilaç cinsi, ilacın miktarı (dozu) ve ilaç kullanma süresi belirlenir.
Hipertroidi zehirli guatr Graves hastalığı’nın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi uzun yıllar sürebilir ve tedaviden sonra hastanın sık aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi gereklidir.
2) Sıcak Hiperaktif Nodüllü Zehirli Guatr (Hipertiroidi)
Sıcak (hiperaktif) nodüllü zehirli guatr hipertroidi hastalığında; hastanın tiroid isimli organında ortaya çıkan sıcak hiperaktif nodül veya nodüller aşırı miktarda tiroit hormonu üretir.
Hiperaktif sıcak tiroid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr’ın hasta açısından en büyük önemi; tiroit sıcak nodülünün ürettiği fazla troid hormonu nedeniyle hastada ortaya çıkan şikayetler ve belirtilerdir.
Sıcak hiperaktif troit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr bazen hiç belirti veya şikayet vermez; tesadüfen saptanır. Ancak; bütün troit nodülleri arasında; kendini en çabuk belli eden, hastada en çok şikayete neden olan nodül türü; hiperaktif sıcak nodüldür.
Bu hastalarda şikayet ve belirtilerin nedeni; sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr olan hastada sıcak tiroit nodülünün aşırı miktarda tiroit hormonu üretmesidir. Hastanın kanında dolaşan bu fazla tiroit hormonu hipertroidi yani zehirli guatr’a neden olur.
Sıcak hiperaktif troit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda; sıcak basması, kalp çarpıntısı, kilo kaybı, çabuk yorulma, ellerde titreme, adet düzensizliği, cinsel performansta düşme, sinirlilik ve kalp ritm bozukluğu şikayetleri görülebilir.
Hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda bazen çok küçük boyutlu hiperaktif (sıcak) bir tiroit nodülü; hastada ciddi şikayete neden olan kalp ritm bozukluğu yapabilir; bunun nedeni sıcak nodülün aşırı miktarda troid hormonu üretip hastanın kanına vermesidir. O nedenle kalp ritm bozukluğu olan hastalarda tiroid sıcak hiperaktif nodülü olup olmadığını ortaya çıkarmak için gereken testler yapılmalıdır.
Sıcak tiroit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda sıcak hiperaktif nodül sayısı bazı hastalarda tek 1 adet iken, diğer hastalarda çok sayıda olabilir.
Çok sayıda tiroid sıcak nodül olan hipertiroidi zehirli guatr hastalığına Plummer hastalığı denilmektedir.
Tek 1 adet olan sıcak hiperaktif tiroid nodülü, bazı hastalarda toksik adenom ismi verilen troit nodülü şeklinde olabilir.
“Hiperaktif sıcak tiroit nodüllü zehirli guatr hipertiroidi hastalarındaki sıcak hiperaktif nodülde tiroit kanser görülmez” yaklaşımı yanlıştır; tiroit’in sıcak nodülleri de aynı diğer troit nodülleri gibi kanser riski taşır. O nedenle, troid nodülünün boyutuna göre, mutlaka troid ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB yapılıp tiroid nodülü içinde kanser olup olmadığını incelemek ve tedaviyi bu aşamadan sonra uygulamak gerekir.
Sıcak hiperaktif tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tanısında (teşhisinde);
- a) Muayene,
- b) Tiroit hormonlarının ölçümü,
- c) Tiroid ultrasonografisi,
- d) Tiroit sintigrafisi,
- e) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB
uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
Sıcak tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tedavisinde;
- a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi,
- b) Cerrahi Tedavi (Tiroid Ameliyatı),
- c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (Anti-tiroit ilaçlarla) Tedavi.
uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tiroid Sıcak Hiperaktif Nodül Tedavisi
Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi; hiperaktif sıcak tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tedavisinde oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Etkin bir tedavi yöntemdir. Bu tedavide en kritik ve hassas konu; hastaya verilecek radyoaktif iyot (iyot-131) miktarının (dozunun) çok iyi ayarlanmasıdır.
Hiperaktif sıcak tiroid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr hastalarında; ameliyatsız radyoaktif iyod I-131 tedavisi uygulandıktan 1-3 ay sonra TSH düzeyi yükselmeye, troid hormonları düşmeye (hipotiroidi) başlar ki bu da uygulanan tedavinin başarılı olduğunu gösterir.
Sıcak hiperaktif troid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1-3 ay sonra hastanın düşen tiroid hormonunu (hipotroidi) ayarlamak ve düzeltmek için hastaya tiroit hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir.
Ancak sıcak hiperaktif tiroit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr olan bazı hastalarda; bu radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra hiçbir ilaç vermeye gerek kalmayabilir.
Sıcak hiperaktif tiroid nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr olan hastaların; ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 ile tedavisinden sonra belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi şarttır.
b) Cerrahi Tedavi (Tiroit Ameliyatı)
Ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot I131 tedavisini tercih etmeyen sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastasının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; cerrahi tedavi uygulanır, ameliyatla tiroid nodülü ve/veya tiroit bezesi çıkarılır. Patoloji incelemesi yapılır.
Etkin bir tedavi yöntemdir.
Sıcak hiperaktif troit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalarında cerrahi tedaviden (troid ameliyatından) 15 gün sonra hastanın yükselen TSH ve düşen troit hormonunu ayarlamak, yerine koymak ve ortaya çıkan hipotiroidi tablosunu düzeltmek için hastaya tiroid hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir. Aksi halde yükselen TSH kalıntı tiroid dokusunda yeni tiroit nodülü gelişimine ve hastalığın nüks etmesine neden olabilir. Ancak, ameliyattan sonra tiroit hormon tedavisine, patoloji raporunda hastaya ait çıkarılan sıcak hiperaktif nodülde “tiroit kanseri olmadığını” gördükten sonra başlamak daha stratejiktir.
Hiperaktif sıcak tiroid nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalığının cerrahi (tiroid ameliyatı) ile tedavisinden sonra hastanın uzun yıllar belli aralıklarla düzenli doktor takibi ve kontrolü şarttır.
c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar ile) Tedavi
Ameliyatsız radyoaktif iyot I131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot tedavisini tercih etmeyen veya ameliyat olamayan sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalarının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr tedavisi için ameliyatsız uzun süreli anti-tiroid ilaçlarla tedavi uygulanabilir. Bu tedavinin etkinliği ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi veya cerrahi tedavi (tiroit ameliyatı) kadar kalıcı olmayabilir.
Sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi için kullanılan ve Türkiye’de ruhsatlı 2 adet anti-tiroid ilaç vardır: Propycil ve Thyrimazol.
Hastanın yaş ve sağlık durumuna, troid nodülünün fonksiyon düzeyine, troid hormon bozukluğu (hipertiroidi) zehirli guatr’ın şiddetine, hastanın şikayetlerine göre; antitiroit ilaç, ilaç miktarı ve ilaç kullanma süresi belirlenir.
Hiperaktif sıcak tiroid nodüllü hipertroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisinden sonra hastanın uzun yıllar belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi gerekebilir.
3) İlaçlara Bağlı Hipertiroidi (İyatrojenik Hipertiroidizm, Tirotoksikoz)
Bazı ilaçlar tiroit hormon fazlalığı (tıbbi adıyla tirotoksikoz) (hipertiroidi) hastalığına neden olabilir. Bu duruma iatrojenik hipertiroidizm ve iyatrojenik tirotoksikoz da denilir. Aşağıdaki 3 ilaç, en sık iatrojenik tiroid hormon fazlalığı hipertiroidi (tirotoksikoz) yapan maddelerdir:
a) İyot
Radyolojik tetkiklerde kullanılan iyot içerikli kontrast maddeler yaklaşık 1-3 ay sürebilen hafif düzeyli tiroit hormon fazlalığı tirotoksikoz (hipertiroidi) tablosu yapabilir. Bilgisayarlı tomografi, ilaçlı röntgen filmleri, anijografi tetkiklerinde sıklıkla kullanılan bu iyot içeren ilaçlar (kontrast maddeler) hastalarda tiroit hastalığı olmadığı halde hipertiroidi (tirotoksikoz) tiroit hormon fazlalığına neden olabilir.
Bu hastalarda; hastanın kanında yapılan ölçümde TSH değeri düşer, kalp ritm bozukluğu görülebilir. İyot içeren ilacın (kontrast maddenin) vücuttan atılmasından sonra çoğunlukla kendiliğinden geçer. Bazı hastalarda bu dönemde ortaya çıkan geçici kalp ritm bozukluğu için ilaç vermek gerekebilir.
b) Tiroit Hormon Hapları (Tiroit Hormon İlaçları)
Tiroid ameliyatlarından sonra, radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra ve tiroit hormon yetmezliği olan diğer hastalarda (mesela Haşimato hastalığında) tiroid hormon ilacının dozunu (miktarını) ilk ayarlarken tiroit hormon hapının miktarı fazla verilmiş olabilir. Bu durumda hastanın kanında yapılan ölçümde TSH değeri düşer, kalp ritm bozukluğu, kalp çarpıntısı, aşırı terleme gibi şikayet ve belirtiler olabilir. Hastanın kullandığı tiroid hormon hapının dozunu azalttıktan çok kısa bir süre sonra hastanın şikayetleri normale döner.
c) Amiodarone
Kalp ritm bozukluğu tedavisi için kullanılan bu ilacı alan hastaların bir kısmında tiroit hormon fazlalığı tirotoksikoz (hipertiroidi) belirtileri ortaya çıkar. İlacın kesilmesinden sonra kısa zaman içinde hastanın şikayetleri kendiliğinden düzelir.
Not: Bu sayfa henüz tamamlanma, güncellenme aşamasındadır. Bilgilerde küçük değişiklikler, düzeltmeler, eklemeler olabilir.