TİROİD HORMON HASTALIKLARI

Tiroit Hormon Hastalıkları Tanı ve Tedavisinin Ana Prensipleri

İki ana grup tiroit hormon hastalığı vardır: tiroid hormon yetersizliği (hipotiroidi, hipotiroidizm) ve tiroit hormon fazlalığı (hipertiroidi, hipertiroidizm, zehirli guatr, tirotoksikoz).

Tiroid hormon hastalıkları; tiroit iltihabı, tiroid nodülü, tiroit kanseri gibi tiroidin yapısal hastalıkları ile beraber olabilir veya bazı hastalarda ise sadece tiroid hormon hastalığı şeklinde bulunabilir. O nedenle; tiroit isimli organda yapısal bir hastalık (örneğin kanser, nodül) olup olmadığını yapılacak testlerle anlamadan direk olarak tiroit hormon hastalığı tedavisine girişmek sıkıntılı sonuçlar doğurabilir.

Tiroit hormonu yetersiz veya fazla olduğunda vücudun bir çok organ, doku ve fonksiyonunda belirtiler ve şikayetler ortaya çıkabilir. Bu belirtilerin ve şikayetlerin çoğu ilk bakışta tiroid hastalığı olarak yorumlanmayabilir. Bu belirti ve şikayetlerin tiroit hastalığına bağlı olup olmadığını anlamak için; hastanın doktorunun “tiroid’i aklına getirmesi” gerekir.

Tiroid hormon hastalıklarının tanısında (teşhisinde);

• a) Muayene,
• b) Tiroit hormonlarının ölçümü,
• c) Tiroid otoantikorlarının ölçümü,
• d) Tiroid ultrasonografisi,
• e) Tiroit sintigrafisi,
• f) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB (gereken bazı hastalarda)

uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

 Tiroit hormon hastalıklarının tedavisinde;

• a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi (sadece hipertiroidi için),
• b) Cerrahi Tedavi (Tiroit Ameliyatı),
• c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar) Tedavi

uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

TİROİT HORMONU FAZLALIĞI (HİPERTİROİDİ, HİPERTİROİDİZM, TİROTOKSİKOZ, ZEHİRLİ GUATR)

Troid hormonunun aşırı üretimine zehirli guatr, hipertiroidi veya hipertiroidizm denilebilir. Tıbbi açıdan bu kelimeler arasında nüans farklar olsa da bu sitede zehirli guatr, hipertiroidi, hipertiroidizm veya tirotoksikoz kelimelerini birbiri yerine kullanıyoruz.

Bu hastalarda; hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 yükselir, TSH düşer.

Eğer hastanın kanında tiroit hormonları (T3 ve T4) normal ise ve sadece TSH değeri düşük ise; bu duruma subklinik hipertiroidi denilir.

Tiroit hormonu, insan vücudunda bir çok organ ve dokunun yeterli ve düzenli fonksiyon göstermesi için gerekli olduğundan dolayı; tiroid hormonunun aşırı üretiminde (hipertiroidi hastalığında), hastalarda bir çok şikayet ortaya çıkabilir. Ancak, hastalarda ortaya çıkan bu şikayetlerin aşırı hormon üreten bir tiroid hastalığına bağlı olduğu genellikle zor anlaşılır. Bazı hastalarda, troid hormon fazlalığı hipertiroidizm hiçbir şikayet veya belirti vermeyebilir.

Pratik açıdan kolay anlaşılması için zehirli guatr (hipertiroidi) yani hastanın kanında aşırı tiroit hormonu bulunmasını 3 ana grupta inceleyebiliriz:

1) Hiperaktif Sıcak Nodüllü Zehirli Guatr (Hipertiroidi),

2) Graves Hastalığı Zehirli Guatr (Hipertiroidi),

3) İlaçlara Bağlı Tiroid Hormon Fazlalığı (Hipertiroidi).

1) Hiperaktif Sıcak Nodüllü Zehirli Guatr (Hipertiroidi, Hipertiroidizm)

Sıcak (hiperaktif) nodüllü zehirli guatr hipertroidi hastalığında; hastanın tiroid isimli organında ortaya çıkan sıcak hiperaktif nodül veya nodüller aşırı miktarda tiroit hormonu üretir.

Hiperaktif sıcak tiroid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr’ın hasta açısından en büyük önemi; tiroit sıcak nodülünün ürettiği fazla troid hormonu nedeniyle hastada ortaya çıkan şikayetler ve belirtilerdir.

Sıcak hiperaktif troit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr bazen hiç belirti veya şikayet vermez; tesadüfen saptanır. Ancak; bütün troit nodülleri arasında; kendini en çabuk belli eden, hastada en çok şikayete neden olan nodül türü; hiperaktif sıcak nodüldür.

Bu hastalarda şikayet ve belirtilerin nedeni; sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr olan hastada sıcak tiroit nodülünün aşırı miktarda tiroit hormonu üretmesidir. Hastanın kanında dolaşan bu fazla tiroit hormonu hipertroidi yani zehirli guatr’a neden olur.

Sıcak hiperaktif troit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda; sıcak basması, kalp çarpıntısı, kilo kaybı, çabuk yorulma, ellerde titreme, adet düzensizliği, cinsel performansta düşme, sinirlilik ve kalp ritm bozukluğu şikayetleri görülebilir.

Hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda bazen çok küçük boyutlu hiperaktif (sıcak) bir tiroit nodülü; hastada ciddi şikayete neden olan kalp ritm bozukluğu yapabilir; bunun nedeni sıcak nodülün aşırı miktarda troid hormonu üretip hastanın kanına vermesidir. O nedenle kalp ritm bozukluğu olan hastalarda tiroid sıcak hiperaktif nodülü olup olmadığını ortaya çıkarmak için gereken testler yapılmalıdır.

Sıcak tiroit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda sıcak hiperaktif nodül sayısı bazı hastalarda tek 1 adet iken, diğer hastalarda çok sayıda olabilir.

Çok sayıda tiroid sıcak nodül olan hipertiroidi zehirli guatr hastalığına Plummer hastalığı denilmektedir.

Tek 1 adet olan sıcak hiperaktif tiroid nodülü, bazı hastalarda toksik adenom ismi verilen troit nodülü şeklinde olabilir.

“Hiperaktif sıcak tiroit nodüllü zehirli guatr hipertiroidi hastalarındaki sıcak hiperaktif nodülde tiroit kanser görülmez” yaklaşımı yanlıştır; tiroit’in sıcak nodülleri de aynı diğer troit nodülleri gibi kanser riski taşır. O nedenle, troid nodülünün boyutuna göre, mutlaka troid ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB yapılıp tiroid nodülü içinde kanser olup olmadığını incelemek ve tedaviyi bu aşamadan sonra uygulamak gerekir.

Sıcak hiperaktif tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tanısında (teşhisinde);

• a) Muayene,
• b) Tiroit hormonlarının ölçümü,
• c) Tiroid ultrasonografisi,
• d) Tiroit sintigrafisi,
• e) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB

uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

 Sıcak tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tedavisinde;

• a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi,
• b) Cerrahi Tedavi (Tiroid Ameliyatı),
• c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (Anti-tiroit ilaçlarla) Tedavi.

uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tiroid Sıcak Hiperaktif Nodül Tedavisi

Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi; hiperaktif sıcak tiroit nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr tedavisinde oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Etkin bir tedavi yöntemdir. Bu tedavide en kritik ve hassas konu; hastaya verilecek radyoaktif iyot (iyot-131) miktarının (dozunun) çok iyi ayarlanmasıdır.

Hiperaktif sıcak tiroid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr hastalarında; ameliyatsız radyoaktif iyod I-131 tedavisi uygulandıktan 1-3 ay sonra TSH düzeyi yükselmeye, troid hormonları düşmeye (hipotiroidi) başlar ki bu da uygulanan tedavinin başarılı olduğunu gösterir.

Sıcak hiperaktif troid nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertiroidi zehirli guatr olan hastalarda radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1-3 ay sonra hastanın düşen tiroid hormonunu (hipotroidi) ayarlamak ve düzeltmek için hastaya tiroit hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir.

Ancak sıcak hiperaktif tiroit nodülü sonucunda ortaya çıkan hipertroidi zehirli guatr olan bazı hastalarda; bu radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra hiçbir ilaç vermeye gerek kalmayabilir.

Sıcak hiperaktif tiroid nodülü sonucunda oluşan hipertiroidi zehirli guatr olan hastaların; ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 ile tedavisinden sonra belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi şarttır.

b) Cerrahi Tedavi (Tiroit Ameliyatı)

Ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot I131 tedavisini tercih etmeyen sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastasının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; cerrahi tedavi uygulanır, ameliyatla tiroid nodülü ve/veya tiroit bezesi çıkarılır. Patoloji incelemesi yapılır.

Etkin bir tedavi yöntemdir.

Sıcak hiperaktif troit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalarında cerrahi tedaviden (troid ameliyatından) 15 gün sonra hastanın yükselen TSH ve düşen troit hormonunu ayarlamak, yerine koymak ve ortaya çıkan hipotiroidi tablosunu düzeltmek için hastaya tiroid hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir. Aksi halde yükselen TSH kalıntı tiroid dokusunda yeni tiroit nodülü gelişimine ve hastalığın nüks etmesine neden olabilir. Ancak, ameliyattan sonra tiroit hormon tedavisine, patoloji raporunda hastaya ait çıkarılan sıcak hiperaktif nodülde “tiroit kanseri olmadığını” gördükten sonra başlamak daha stratejiktir.

Hiperaktif sıcak tiroid nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalığının cerrahi (tiroid ameliyatı) ile tedavisinden sonra hastanın uzun yıllar belli aralıklarla düzenli doktor takibi ve  kontrolü şarttır.

c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar ile) Tedavi

Ameliyatsız radyoaktif iyot I131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot tedavisini tercih etmeyen veya ameliyat olamayan sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr hastalarının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr tedavisi için ameliyatsız uzun süreli anti-tiroid ilaçlarla tedavi uygulanabilir. Bu tedavinin etkinliği ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi veya cerrahi tedavi (tiroit ameliyatı) kadar kalıcı olmayabilir.

Sıcak hiperaktif tiroit nodüllü hipertiroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi için kullanılan ve Türkiye’de ruhsatlı 2 adet anti-tiroid ilaç vardır: Propycil ve Thyrimazol.

Hastanın yaş ve sağlık durumuna, troid nodülünün fonksiyon düzeyine, troid hormon bozukluğu (hipertiroidi) zehirli guatr’ın şiddetine, hastanın şikayetlerine göre; antitiroit ilaç, ilaç miktarı ve ilaç kullanma süresi belirlenir.

Hiperaktif sıcak tiroid nodüllü hipertroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisinden sonra hastanın uzun yıllar belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi gerekebilir.

2) Graves Hastalığı Zehirli Guatr (Hipertiroidi, Hipertiroidizm)

En sık görülen, şiddetli şikayetlere neden olan zehirli guatr hipertroidi türüdür. Bu hastalıkta; tiroit isimli organın tümü aşırı çalışarak gereğinden ve ihtiyaç duyulandan daha fazla tiroid hormonu üretip hastanın kanına verir. Bu hastalığa tıp camiasında Graves hastalığı veya Basedow Graves hastalığı adı verilir. Zehirli guatr hipertiroidi hastalarının tiroid’inde tüm tiroidi kapsayan bir yapısal değişim ve fonksiyon bozukluğu oluşur. Bütün tiroid dokusu bu hastalığın etkisindedir.

Bu hastalığın nedeni olarak; tiroid isimli organın içinde bulunan hücrelerdeki bazı molekül ve reseptörlere karşı oluşturulan antikorlar (oto-antikorları) suçlanmaktadır. Yani zehirli guatr da bir çeşit otoimmün hastalık (bağışıklık sistemi hastalığı) dır. Hastaların çoğunda anti-tiroid peroksidaz antikoru, anti-tiroglobulin antikoru ve anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit oto-antikorları kan tahlilinde yüksek çıkar.

Özellikle anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit otoantikorunun hastanın kanında yüksek çıkması Graves hipertiroidi hastalığı için tanı koydurucu özelliğe sahiptir. Ancak anti-TSH reseptör antikoru isimli tiroit otoantikoru bütün Graves zehirli guatr hastalarında yüksek çıkmayabilir; fakat zehirli guatr Graves hastalığı olan hastaların çok büyük bir kısmında hastaların kanında anti-tiroid peroksidaz antikoru yüksek çıkar.

Graves hipertiroidi hastalığı olan hastaların tiroit’inde soğuk hipoaktif veya ılık normoaktif nodül olabilir veya olmayabilir. Hatırlatmak gerekir ki zehirli guatr’ın nedeni bu nodüller değildir; bu nodüller zehirli guvatr Graves hastalığından önce veya sonra gelişebilir. Her tiroit nodülü gibi, hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastaların bu nodüllerinde de tiroid kanseri görülebilir. Bu nedenle; troid nodülünün boyutuna göre, mutlaka tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi TİİAB yapılıp tiroid nodülü içinde tiroid kanseri olup olmadığını incelemek ve tedaviyi bu aşamadan sonra uygulamak gerekir.

Bu hastalıkta ortaya çıkan şikayet ve belirtilerin nedeni; hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastada tiroid isimli organın tümünün aşırı miktarda troit hormonu üretmesidir. Hastanın kanında dolaşan bu fazla tiroid hormonu; hastanın vücudundaki bir çok organın, dokunun ve hücrenin fonksiyonunu bozup çok ciddi şikayetlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Bazı hastalarda, hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı sırasında ilk belirti olarak bir tek gözün veya her iki gözün ileri doğru çıkması (tıbbi adıyla egzoftalmi) görülebilir. Hasta ve hasta yakınlarını korku ve paniğe sevk eden bu görüntü; hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığının tedavisinden sonra tamamen veya kısmen iyileşebilir veya kalıcı olarak devam edebilir. Özellikle, erken tanı konulmuş, erkenden doğru ve etkin tedavi edilmiş hastalarda gözün ileri doğru çıkması egzoftalmi durumunun tümüyle düzelmesi muhtemeldir.

Bazı hastalarda Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr nedeniyle tiroid isimli organ belirgin olarak büyük iken diğer hastalarda normal veya çok hafif düzeyde büyük olabilir.

Hipertroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastalarda; sıcak basması, kalp çarpıntısı, kilo kaybı, çabuk yorulma, ellerde titreme, adet düzensizliği, cinsel performansta düşme, sinirlilik ve kalp ritm bozukluğu şikayetleri görülebilir.

Hipertiroidi zehirli guatr Graves hastalığı olan hastalarda bazen hastada tek şikayet kalp ritm bozukluğu olabilir. O nedenle kalp ritm bozukluğu olan hastalarda zehirli guatr hipertiroidi Graves hastalığı olup olmadığını ortaya çıkarmak için gereken testler yapılmalıdır.

Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr teşhisinde (tanısında);

• a) Muayene,
• b) Tiroit hormonlarının ve tiroid antikorlarının ölçümü,
• c) Tiroid ultrasonografisi, tiroit sintigrafisi,

• d) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi (troid nodülü varsa)

uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

Graves hastalığı hipertroidi zehirli guatr tedavisinde;

• a) Radyoaktif İyot I-131 ameliyatsız tedavi,
• b) Cerrahi Tedavi (tiroid ameliyatı),
• c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar ile) tedavi.

uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

a) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi

Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi; Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr tedavisinde oldukça başarılı sonuçlar vermektedir. Etkin bir tedavi yöntemdir. Bu tedavide en kritik ve hassas konu; hastaya verilecek radyoaktif iyot (iyot-131) miktarının (dozunun) çok iyi ayarlanmasıdır.

Graves hastalığı hipertroidi zehirli guatr hastalarında; ameliyatsız radyoaktif iyod I-131 tedavisi uygulandıktan 1-3 ay sonra TSH düzeyi yükselmeye, troid hormonları düşmeye (hipotiroidi) başlar ki bu da uygulanan tedavinin başarılı olduğunu gösterir.

Zehirli guvatr Graves hastalığı hipertroidi olan hastalarda radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1-3 ay sonra hastanın düşen tiroid hormonunu (hipotroidi) ayarlamak ve düzeltmek için hastaya tiroit hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir.

Ancak Graves hastalığı hipertroidi zehirli guvatr olan bazı hastalarda; bu radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra hiçbir ilaç vermeye gerek kalmayabilir.

Hipertroid Graves hastalığı zehirli guatr olan hastaların; ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 ile tedavisinden sonra belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü şarttır.

b) Cerrahi Tedavi (Tiroid Ameliyatı)

Ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot I131 tedavisini tercih etmeyen Graves hastalığı zehirli guatr hipertiroid hastasının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; cerrahi tedavi uygulanır, ameliyatla tiroit bezesi çıkarılır. Patoloji incelemesi yapılır.

Etkin bir tedavi yöntemdir.

Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guatr hastalarında cerrahi tedaviden (troid ameliyatından) 7-10 gün sonra hastanın yükselen TSH ve düşen troit hormonunu ayarlamak, yerine koymak ve ortaya çıkan tiroit hormon yetersizliği hipotiroidi tablosunu düzeltmek için hastaya tiroid hormonu hapı (ilacı) vermek gerekebilir. Ancak, ameliyattan sonra tiroid hormon tedavisine, patoloji raporunda hastaya ait çıkarılan troid bezinde “tiroit kanseri olmadığını” gördükten sonra başlamak daha stratejiktir.

Graves hastalığı hipertroit zehirli guatr hastalığının cerrahi (tiroid ameliyatı) ile tedavisinden sonra hastanın belli aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi uygun olur.

c) Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar) Tedavi

Ameliyatsız radyoaktif iyot I131 tedavisi uygulanamayan veya radyoaktif iyot tedavisini tercih etmeyen veya ameliyat olamayan Graves hipertiroidi zehirli guatr hastalarının veya hastayı takip eden hekimin karar ve tercihi doğrultusunda; Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guvatr’da ameliyatsız uzun süreli anti-tiroid ilaçlarla tedavi uygulanabilir. Bu tedavinin etkinliği ameliyatsız radyoaktif iyot I-131 tedavisi veya cerrahi tedavi (tiroid ameliyatı) kadar kalıcı olmayabilir.

Graves hastalığı hipertiroidi zehirli guatr’ın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi için kullanılan ve Türkiye’de ruhsatlı 2 adet anti-tiroid ilaç vardır: Propycil ve Thyrimazol. Hastanın yaş ve sağlık durumuna, tiroid bezesinin fonksiyon düzeyine, troid hormon bozukluğu (hipertroidizm) zehirli guvatr’ın şiddetine, hastanın şikayetlerine göre; antitroid ilaç cinsi, ilacın miktarı (dozu) ve ilaç kullanma süresi belirlenir.

Hipertroidi zehirli guatr Graves hastalığı’nın ameliyatsız uzun süreli antitiroid ilaçlarla tedavisi uzun yıllar sürebilir ve tedaviden sonra hastanın sık aralıklarla düzenli doktor kontrolü ve takibi gereklidir.

3) İlaçlara Bağlı Hipertiroidi (İyatrojenik Hipertiroidizm, tirotoksikoz)

Bazı ilaçlar tiroit hormon fazlalığı (tıbbi adıyla tirotoksikoz) (hipertiroidi) hastalığına neden olabilir. Bu duruma iatrojenik hipertiroidizm ve iyatrojenik tirotoksikoz da denilir. Aşağıdaki 3 ilaç, en sık iatrojenik tiroid hormon fazlalığı hipertiroidi (tirotoksikoz) yapan maddelerdir:

a) İyot

Radyolojik tetkiklerde kullanılan iyot içerikli kontrast maddeler yaklaşık 1-3 ay sürebilen hafif düzeyli tiroit hormon fazlalığı tirotoksikoz (hipertiroidi) tablosu yapabilir. Bilgisayarlı tomografi, ilaçlı röntgen filmleri, anijografi tetkiklerinde sıklıkla kullanılan bu iyot içeren ilaçlar (kontrast maddeler) hastalarda tiroit hastalığı olmadığı halde hipertiroidi (tirotoksikoz) tiroit hormon fazlalığına neden olabilir.

Bu hastalarda; hastanın kanında yapılan ölçümde TSH değeri düşer, kalp ritm bozukluğu görülebilir. İyot içeren ilacın (kontrast maddenin) vücuttan atılmasından sonra çoğunlukla kendiliğinden geçer. Bazı hastalarda bu dönemde ortaya çıkan geçici kalp ritm bozukluğu için ilaç vermek gerekebilir.

b) Tiroit Hormon Hapları (Tiroit Hormon İlaçları)

Tiroid ameliyatlarından sonra, radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra ve tiroit hormon yetmezliği olan diğer hastalarda (mesela Haşimato hastalığında) tiroid hormon ilacının dozunu (miktarını) ilk ayarlarken tiroit hormon hapının miktarı fazla verilmiş olabilir. Bu durumda hastanın kanında yapılan ölçümde TSH değeri düşer, kalp ritm bozukluğu, kalp çarpıntısı, aşırı terleme  gibi şikayet ve belirtiler olabilir. Hastanın kullandığı tiroid hormon hapının dozunu azalttıktan çok kısa bir süre sonra hastanın şikayetleri normale döner.

c) Amiodarone

Kalp ritm bozukluğu tedavisi için kullanılan bu ilacı alan hastaların bir kısmında tiroit hormon fazlalığı tirotoksikoz (hipertiroidi) belirtileri ortaya çıkar. İlacın kesilmesinden sonra kısa zaman içinde hastanın şikayetleri kendiliğinden düzelir.

İlaçlara bağlı olarak gelişen hipertiroidi tirotoksikoz tanısında (teşhisinde);

a) Muayene,

b) Tiroit hormonlarının ölçümü,

c) Hastanın kan ve idrarında hipertiroidi tirotoksikoz'a neden olan ilaçların düzeyinin ölçümü,

d) Tiroit sintigrafisi

uygulanır. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

 İlaçlara bağlı olarak gelişen hipertiroidi tirotoksikoz tedavisinde;

a)Hipertiroidi tirotoksikoza neden olan ilaçların kesilmesi tedavisi

uygulanır. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

TİROİD HORMONUNUN YETERSİZ ÜRETİMİ (HİPOTİROİDİ, HİPOTİROİDİZM)

Tiroid hormonunun yetersiz üretimine; tiroit hormon yetmezliği, hipotiroidi veya hipotiroidizm denilir.  Bu hastalarda; hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 düşer, TSH yükselir. Bu, klasik hipotiroidi laboratuvar bulgularıdır.

Eğer hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 normal ise ve sadece TSH değeri yükselmişse; bu duruma subklinik hipotiroidi (subklinik hipotiroidizm) denilir.

Tiroit hormonu, insan vücudunda bir çok organ ve dokunun yeterli ve düzenli fonksiyon göstermesi için gerekli olduğundan dolayı; bu hormonun yetersizliğinde (hipotiroidi hastalığında), hastalarda bir çok şikayet ortaya çıkabilir. Ancak, hastalarda ortaya çıkan bu şikayetlerin tiroid hastalığına bağlı olduğu genellikle zor anlaşılır. Bazı hastalarda, troid hormon yetmezliği hipotiroidizm hiçbir şikayet veya belirti vermeyebilir.

Tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi’nin hastada yarattığı şikayet ve belirtiler arasında; metabolizmanın yavaşlaması, çabuk üşüme, unutkanlık, kilo artışı, kilo vermekte zorluk, kabızlık, kaslarda ağrı, kalp ritm bozukluğu, ciltte kuruma ve pullanma, saçlarda kabalaşma, adet düzensizliği, çabuk yorulma, isteksizlik ve depresyona eğilim sayılabilir.

Pratik açıdan kolay anlaşılması için troit hormon yetmezliği hipotiroidizm yani hastanın kanında yeterli tiroit hormonu bulunmamasını 6 ana gruba ayırabiliriz.

1) Tiroid Ameliyat Sonrasında Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:

Tiroit ameliyatlarında; tiroid isimli organın az bir kısmı veya tamamı çıkarılır. Ameliyattan 7-10 gün sonra hastaların kanında tiroid hormonu düşmeye ve TSH hormonu yükselmeye başlar yani hipotiroidi dediğimiz durum ortaya çıkar. Hastada ortaya çıkan hipotiroidizm’in şiddeti ve buna bağlı şikayetlerin ortaya çıkma zamanı; ameliyatta hastanın tiroid isimli organının ne kadarının çıkarıldığına bağlıdır.

Tiroit ameliyatında tiroid bezesinin az bir kısmı çıkarılan hastalarda (subtotal tiroidektomi, parsiyel tiroidektomi, lobektomi); 7-10 gün içinde kandaki tiroid hormon seviyesi kısmen düşer, TSH seviyesi hafifçe yükselir (subklinik hipotiroidi). Yükselen bu TSH nedeniyle hastada ameliyatta çıkarılmayan ve bırakılan tiroit dokusu büyüyerek yeterli hacime, fonksiyona ve troit hormonu üretme kapasitesine kavuşabilir. O nedenle, bu tür tiroid ameliyatından sonra, hastalarda ani ve şiddetli bir şikayet olmaz; tam tersine yavaş yavaş gelişen kilo alma, kabızlık, yorgunluk, tembellik, isteksizlik, cilt ve saçlarda olumsuzluklar başlar, ama hastalar bu şikayetlerin ve belirtilerin ameliyattan sonra düşen tiroid hormonuna bağlı olduğunu fark etmez.

Ancak bu noktaya kadar geçen sürede hastada kısmi (hafif düzeyli) bir tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizm gelişebilir. Eğer bu süreçte hastanın tiroit hormonları desteklenmezse (hastaya tiroid hormonu verilemzse) ve TSH isimli hormonun normalden fazla yükselmesine izin verilirse; bu TSH hormonu kalıntı tiroid dokusunu her geçen gün daha fazla uyarır, hastanın tiroit ameliyatı olmasına neden olan tiroit hastalığı nüksedebilir (tekrarlayabilir).

Bu nedenle, bu tür ameliyatlarla troit isimli organı ameliyatla kısmen çıkarılan hastaya ameliyattan 7-10 gün sonra devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde; hastada hipotiroidi troid hormon yetmezliğinin bazı şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.

Tiroit ameliyatında tiroid bezesinin tümü çıkarılmış ise (total tiroidektomi, radikal tiroidektomi) hastanın kanındaki tiroit hormon seviyesi hızla düşer, TSH seviyesi hızla yükselir (postoperatif hipotiroidi, hipotiroidizm).

Tiroit ameliyat sonrasında ortaya çıkan hipotroidi tiroid hormon yetmezliğinin tanısı için; hastanın kanındaki tiroid hormonları T3 ve T4 ve TSH isimli hormonun ölçülmesi gerekir.

Tiroid ameliyatı sonrasında ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidinin tedavisi ömür boyu sürebilir ve bu tedavi sırasında hastanın seyrek aralıklarla da olsa düzenli doktor takibi ve kontrolü gereklidir.

Bu nedenle, bu tür ameliyatlarla troit isimli organı ameliyatla tamamen çıkarılan hastaya ameliyattan 7-10 gün sonra devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde; hastada hipotiroidi troid hormon yetmezliğinin bütün şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.

Tiroit ameliyatları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;

         a) Muayene,

         b) Tiroit hormonlarının ölçümü,

         c) Tiroid ultrasonografisi,

uygulanabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

Tiroit ameliyatları sonrasında ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi (hipotiroidizm) tedavisi için;

1. Tiroit hormonu ilaçları ile tedavi

uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

2) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi Sonrasında Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:

Sıcak hiperaktif nodül zehirli guatr ve Graves hastalığı hipertiroidi tedavisi için uygulanan radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında; tiroid isimli organın az bir kısmı veya tamamı “yakılır” ve tiroid hormonu üretemez duruma gelir.  Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedaviden 1-3 ay sonra hastaların kanında tiroid hormonu düşmekte ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Bu durum, uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun işaretidir.

Radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra yapılacak muayenede; hastanın düşen tiroid hormonunu normale getirmek ve yükselen TSH seviyesini bastırmak için hastaya devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilmelidir. Aksi halde, bu hastalarda geriye kalan tiroit dokusu yükselen TSH hormonunun devamlı uyarısı altında kalır, bazı olumsuzluklar yaşanabilir.

Bazı hastalarda radyoaktif iyot I-131 tedavisi ile tiroid dokusunun az bir kısmı, diğer bazı hastlarda ise tiroit dokusunun tamamı yakılmış olabilir.

Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra tiroid isimli organın az bir kısmı yakılmış ve  tiroit homonu üretemeyecek duruma gelmişse; bu hastalarda, 1-3 ay içinde kandaki tiroid hormon seviyesi kısmen düşer, TSH seviyesi yükselir (subklinik hipotiroidi, subklinik hipotiroidizm). Bu durum uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun da işaretidir.

Tedavi sonrasında yapılacak kontrol muayenesinde; TSH seviyesini normal seviyeye indirmek için hastaya devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilmelidir. Aksi halde, bu hastalarda yükselen TSH etkisi ile radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra kısmen sağlam kalan tiroit dokusu büyüyerek troid hormonu üretme kapasitesine kavuşabilir, radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulamaya neden olan tiroid hastalığı tekrarlayabilir, nüksedebilir.

Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra tiroid bezesinin tümü yakılmış ve tiroit hormonu üreteme fonksiyonunu kaybetmiş ise; hastanın kanındaki tiroit hormonu seviyesi hızla düşer, TSH seviyesi hızla yükselir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Bu durum uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun da işaretidir.

Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında ortaya çıkan hipotiroidi tiroid hormon yetmezliğinin tanısı için; hastanın kanındaki tiroid hormonları T3 ve T4 ve TSH isimli hormonun ölçülmesi gerekir.

Bu nedenle radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1 ay sonra tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde hastada hipotiroidizm yani troid hormon yetmezliğinin bütün şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.

Radyoaktif İyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında ortaya çıkan hipotiroidi tiroid hormon yetmezliğinin tedavisi ömür boyu sürebilir ve bu tedavi sırasında hastanın seyrek aralıklarla da olsa düzenli doktor takibi ve kontrolü gereklidir.

Radyoaktif İyot I-131 tedavisi sonrasında ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;

         a) Muayene,

         b) Tiroit hormonlarının ölçümü,

           c) Tiroid otoantikorlarının ölçümü,

         c) Tiroid ultrasonografisi,

uygulanabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

Radyoaktif İyot I-131 tedavisi sonrasında ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi (hipotiroidizm) tedavisi için;

1. Tiroit hormonu ilaçları ile tedavi

uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

3) Tiroit İltihapları Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:

İster bakteriyel veya virüs kökenli olsun, isterse oto-immün (otoimmün) olsun, bütün tiroit iltihapları, tiroid isimli organın hücrelerinde belli ölçülerde harabiyete neden olabilmektedir. Bu harabiyet sonucunda bir çok tiroit hücresi, tiroit hormonu üretme görevini yapamaz hale gelir. Bunun sonucunda hastaların kanında tiroid hormonu düşmekte ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Eğer bu durum tespit edilip hastaya tiroid hormon tableti ile destek verilmezse hastanın zaten iltihaba maruz kalmış tiroid dokusunda, yükselen TSH’ın etkisi ile tiroid bezesi büyümesi (guatr) ve nodül gelişimi ortaya çıkabilir.

Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;

         a) Muayene,

         b) Tiroit hormonlarının ölçümü,

         c) Tiroit otoantikorları ölçümü,

uygulanabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi (hipotiroidizm) tedavisi için;

1. Tiroit hormonu ilaçları
2. Selenyum tedavisi

uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi için başvurulan selenyum tedavisi; üzerinde geniş tabanlı uzlaşı sağlanmış bir konu değildir. Bazı hekim ve araştırmacılar bu tedaviyi savunurken diğer bazı hekim ve araştırmacılar karşıt görüştedirler.

Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi uzun yıllar, bazı hastalarda ömür boyu sürebilir.

Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi olan hastaların; uzun yıllar belli aralıklarla uzman hekim kontrolü ve takibi gerekebilir.

4) Bazı İlaçların Etkisiyle Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:

Anti-tiroid ilaçlar (Propycil ve Thyrimazol), Amiodarone, Lithium, İnterferon alpha, İnterleukin-2 başta olmak üzere bazı ilaçlar tiroid isimli organın ve onun hücrelerinin tiroit hormone üretme fonksiyonunu durdurabilir. Bunun sonucunda hastaların kanında tiroid hormonu düşer ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm).

Bu ilaçların alınmasıyla ortaya çıkan durum; genellikle geçici bir tiroit hormon yetersizliği hipotiroidi’dir. İlaçların kesilmesinden kısa bir süre sonra hastaların tiroit hormonu üretme fonksiyonları geriye döner.

İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;

1) Muayene,

2) Tiroit hormonlarının ölçümü.

yeterli olabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi için;

1. Tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizme neden olan ilaçların kesilmesi,
2. Kısa süreli tiroit hormon (bazı hastalarda destek amaçlı) ilaçları tedavisi.

yeterli olabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi olan hastaların belli bir süre uzman hekim kontrolünde olması gerekir.

5) İyot Eksikliği Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotroidi:

Tiroid isimli organın tiroit hormonlarını üretebilmesi ve sağlıklı bir organ olarak kalabilmesi için yeterli iyot, çinko ve selenyum isimli elementlere ihtiyacı vardır.

Bazı coğrafi bölgelerde havada, suda ve toprakta bulunan iyot miktarı düşüktür. Özellikle deniz seviyesinden yüksekte, yayla ve dağlık bölgelerde iyot eksikliği sık görülebilir.

Dünyada iyot eksikliği görülen ülkelerin sayısı her geçen yıl artmaktadır. İnsan nüfusu arttıkça iyot eksikliği daha sık görülmeye başlanmıştır. Bu nedenle, Türkiye dahil bir çok ülke iyot eksikliğini yok etmek için toplu iyot zenginleştirme programları uygulamaktadır. Bu uygulamaların başında da tuzlara iyot takviyesi yapılmasıdır (iyotlu tuz kullanımı).

İyot eksikliği olan bölgelerde aynı zamanda toprak ve suda selenyum ve çinko eksikliği de beraber görülmektedir.

İyot eksikliği olan bölgelerde yaşayanlarda; tiroid isimli organ yeterli tiroit hormonu üretememekte ve takiben de hacim olarak büyümektedir. Bu süreç devam ettiği takdirde tiroit içinde nodül gelişmektedir. Bu bölgelerde guatr yaygın olarak görülmektedir (endemik guatr bölgesi).

İyot eksikliği olan bölgelerde tiroid kanserleri de daha sık görülektedir.

İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi teşhisi için;

1. Muayene,
2. Tiroit hormonlarının ölçümü,
3. İdrarla atılan iyot ölçümü
4. Tiroit ultrasonografisi,
5. Tiroit sintigrafisi

uygulanabilir.  Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizm tedavisi için:

1. Tiroit hormonu içeren ilaçlarla tedavi,
2. Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi (hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise),
3. Cerrahi Tedavi (ameliyat) (guatr hacmi çok büyük ise, hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise),
4. Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar, antitiroid ilaçlar) Tedavi (Hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise).

uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroit hormon yetmezliği hipotroidizm olan hastaların uzman hekim kontrolünde ve yakın takibinde olması gerekir.

               6) Diğer Nedenlerle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:

Bu gruptaki hastalıklar; daha nadir görülen tiroid hormon yetersizliği durumlarıdır. Tiroid isimli organın doğuştan kısmen veya tamamen eksik olması, beynimizdeki hipofiz isimli organın hastalıkları ve dokulardaki tiroid hormonu ve TSH reseptör bozuklukları (direnç, duyarsızlık) da hipotiridi tiroit hormon yetersizliği yapabilir. Tiroit yetmezliğine neden olan bu hastalıklar daha nadiren görülür.

Diğer nedenlerle ortaya çıkan troid hormon yetmezliği hipotiroidi teşhisi için;

1. Muayene,
2. Tiroit hormonlarının ölçümü,
3. Tiroit ultrasonografisi,
4. Tiroit sintigrafisi

uygulanabilir.  Ancak diğer troit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.

Diğer nedenlerle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidizm tedavisi için:

• Tiroid hormonu içeren ilaçlarla tedavi

uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.

Not: Bu sayfa güncellenebilir, bilgilerde küçük değişiklikler, düzeltmeler, ilaveler olabilir.

Anasayfaya dön...