TİROİD HORMONUNUN YETERSİZ ÜRETİMİ: HİPOTİROİDİ, HİPOTİROİDİZM
Tiroid hormonunun yetersiz üretimine; tiroit hormon yetmezliği, hipotiroidi veya hipotiroidizm denilir. Bu hastalarda; hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 düşer, TSH yükselir. Bu, klasik hipotiroidi laboratuvar bulgularıdır.
Eğer hastanın kanında tiroit hormonları T3 ve T4 normal ise ve sadece TSH değeri yükselmişse; bu duruma subklinik hipotiroidi (subklinik hipotiroidizm) denilir.
Tiroit hormonu, insan vücudunda bir çok organ ve dokunun yeterli ve düzenli fonksiyon göstermesi için gerekli olduğundan dolayı; bu hormonun yetersizliğinde (hipotiroidi hastalığında), hastalarda bir çok şikayet ortaya çıkabilir. Ancak, hastalarda ortaya çıkan bu şikayetlerin tiroid hastalığına bağlı olduğu genellikle zor anlaşılır. Bazı hastalarda, troid hormon yetmezliği hipotiroidizm hiçbir şikayet veya belirti vermeyebilir.
Tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi’nin hastada yarattığı şikayet ve belirtiler arasında; metabolizmanın yavaşlaması, çabuk üşüme, unutkanlık, kilo artışı, kilo vermekte zorluk, kabızlık, kaslarda ağrı, kalp ritm bozukluğu, ciltte kuruma ve pullanma, saçlarda kabalaşma, adet düzensizliği, çabuk yorulma, isteksizlik ve depresyona eğilim sayılabilir.
Pratik açıdan kolay anlaşılması için troit hormon yetmezliği hipotiroidi yani hastanın kanında yeterli tiroit hormonu bulunmamasını 6 ana gruba ayırabiliriz.
1) Tiroid Ameliyat Sonrasında Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotiroidi
Tiroit ameliyatlarında; tiroid isimli organın az bir kısmı veya tamamı çıkarılır. Ameliyattan 7-10 gün sonra hastaların kanında tiroid hormonu düşmeye ve TSH hormonu yükselmeye başlar yani hipotiroidi dediğimiz durum ortaya çıkar. Hastada ortaya çıkan hipotiroidizm’in şiddeti ve buna bağlı şikayetlerin ortaya çıkma zamanı; ameliyatta hastanın tiroid isimli organının ne kadarının çıkarıldığına bağlıdır.
Tiroit ameliyatında tiroid bezesinin az bir kısmı çıkarılan hastalarda (subtotal tiroidektomi, parsiyel tiroidektomi, lobektomi); 7-10 gün içinde kandaki tiroid hormon seviyesi kısmen düşer, TSH seviyesi hafifçe yükselir (subklinik hipotiroidi). Yükselen bu TSH nedeniyle hastada ameliyatta çıkarılmayan ve bırakılan tiroit dokusu büyüyerek yeterli hacime, fonksiyona ve troit hormonu üretme kapasitesine kavuşabilir. O nedenle, bu tür tiroid ameliyatından sonra, hastalarda ani ve şiddetli bir şikayet olmaz; tam tersine yavaş yavaş gelişen kilo alma, kabızlık, yorgunluk, tembellik, isteksizlik, cilt ve saçlarda olumsuzluklar başlar, ama hastalar bu şikayetlerin ve belirtilerin ameliyattan sonra düşen tiroid hormonuna bağlı olduğunu fark etmez.
Ancak bu noktaya kadar geçen sürede hastada kısmi (hafif düzeyli) bir tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizm gelişebilir. Eğer bu süreçte hastanın tiroit hormonları desteklenmezse (hastaya tiroid hormonu verilemzse) ve TSH isimli hormonun normalden fazla yükselmesine izin verilirse; bu TSH hormonu kalıntı tiroid dokusunu her geçen gün daha fazla uyarır, hastanın tiroit ameliyatı olmasına neden olan tiroit hastalığı nüksedebilir (tekrarlayabilir).
Bu nedenle, bu tür ameliyatlarla troit isimli organı ameliyatla kısmen çıkarılan hastaya ameliyattan 7-10 gün sonra devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde; hastada hipotiroidi troid hormon yetmezliğinin bazı şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.
Tiroit ameliyatında tiroid bezesinin tümü çıkarılmış ise (total tiroidektomi, radikal tiroidektomi) hastanın kanındaki tiroit hormon seviyesi hızla düşer, TSH seviyesi hızla yükselir (postoperatif hipotiroidi, hipotiroidizm).
Tiroit ameliyat sonrasında ortaya çıkan hipotroidi tiroid hormon yetmezliğinin tanısı için; hastanın kanındaki tiroid hormonları T3 ve T4 ve TSH isimli hormonun ölçülmesi gerekir.
Tiroid ameliyat sonrasında ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidinin tedavisi ömür boyu sürebilir ve bu tedavi sırasında hastanın seyrek aralıklarla da olsa düzenli doktor takibi ve kontrolü gereklidir.
Bu nedenle, bu tür ameliyatlarla troit isimli organı ameliyatla tamamen çıkarılan hastaya ameliyattan 7-10 gün sonra devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde; hastada hipotiroidi troid hormon yetmezliğinin bütün şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.
2) Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi Sonrasında Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:
Sıcak hiperaktif nodül zehirli guatr ve Graves hastalığı hipertiroidi tedavisi için uygulanan radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında; tiroid isimli organın az bir kısmı veya tamamı “yakılır” ve tiroid hormonu üretemez duruma gelir. Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedaviden 1-3 ay sonra hastaların kanında tiroid hormonu düşmekte ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Bu durum, uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun işaretidir.
Radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra yapılacak muayenede; hastanın düşen tiroid hormonunu normale getirmek ve yükselen TSH seviyesini bastırmak için hastaya devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilmelidir. Aksi halde, bu hastalarda geriye kalan tiroit dokusu yükselen TSH hormonunun devamlı uyarısı altında kalır, bazı olumsuzluklar yaşanabilir.
Bazı hastalarda radyoaktif iyot I-131 tedavisi ile tiroid dokusunun az bir kısmı, diğer bazı hastlarda ise tiroit dokusunun tamamı yakılmış olabilir.
Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra tiroid isimli organın az bir kısmı yakılmış ve tiroit homonu üretemeyecek duruma gelmişse; bu hastalarda, 1-3 ay içinde kandaki tiroid hormon seviyesi kısmen düşer, TSH seviyesi yükselir (subklinik hipotiroidi, subklinik hipotiroidizm). Bu durum uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun da işaretidir.
Tedavi sonrasında yapılacak kontrol muayenesinde; TSH seviyesini normal seviyeye indirmek için hastaya devamlı kullanım için tiroid hormon tableti verilmelidir. Aksi halde, bu hastalarda yükselen TSH etkisi ile radyoaktif iyot I-131 tedavisinden sonra kısmen sağlam kalan tiroit dokusu büyüyerek troid hormonu üretme kapasitesine kavuşabilir, radyoaktif iyot I-131 tedavisi uygulamaya neden olan tiroid hastalığı tekrarlayabilir, nüksedebilir.
Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden sonra tiroid bezesinin tümü yakılmış ve tiroit hormonu üreteme fonksiyonunu kaybetmiş ise; hastanın kanındaki tiroit hormon seviyesi hızla düşer, TSH seviyesi hızla yükselir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Bu durum uygulanmış olan radyoaktif iyot I-131 tedavisinin başarılı olduğunun da işaretidir.
Radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında ortaya çıkan hipotiroidi tiroid hormon yetmezliğinin tanısı için; hastanın kanındaki tiroid hormonları T3 ve T4 ve TSH isimli hormonun ölçülmesi gerekir.
Bu nedenle radyoaktif iyot I-131 ameliyatsız tedavisinden 1 ay sonra tiroid hormon tableti verilerek hastanın kanında normal düzeyde tiroid hormonu bulunması sağlanmalıdır. Aksi halde hastada hipotiroidizm yani troid hormon yetmezliğinin bütün şikayet ve belirtileri ortaya çıkar.
Radyoaktif İyot I-131 ameliyatsız tedavi sonrasında ortaya çıkan hipotiroidi tiroid hormon yetmezliğinin tedavisi ömür boyu sürebilir ve bu tedavi sırasında hastanın seyrek aralıklarla da olsa düzenli doktor takibi ve kontrolü gereklidir.
3) Tiroit İltihapları Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi
İster bakteriyel veya virüs kökenli olsun, isterse oto-immün olsun, bütün tiroit iltihapları, tiroid isimli organın hücrelerinde belli ölçülerde harabiyete neden olabilmektedir. Bu harabiyet sonucunda bir çok tiroit hücresi, tiroit hormonu üretme görevini yapamaz hale gelir. Bunun sonucunda hastaların kanında tiroid hormonu düşmekte ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm). Eğer bu durum tespit edilip hastaya tiroid hormon tableti ile destek verilmezse hastanın zaten iltihaba maruz kalmış tiroid dokusunda, yükselen TSH’ın etkisi ile tiroid bezesi büyümesi (guatr) ve nodül gelişimi ortaya çıkabilir.
Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;
a) Muayene,
b) Tiroit hormonlarının ölçümü,
c) Tiroit otoantikorları ölçümü,
uygulanabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi (hipotiroidizm) tedavisi için;
- Tiroit hormonu ilaçları
- Selenyum tedavisi
uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi için başvurulan selenyum tedavisi; üzerinde geniş tabanlı uzlaşı sağlanmış bir konu değildir. Bazı hekim ve araştırmacılar bu tedaviyi savunurken diğer bazı hekim ve araştırmacılar karşıt görüştedirler.
Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi uzun yıllar, bazı hastalarda ömür boyu sürebilir.
Tiroit iltihapları nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi olan hastaların; uzun yıllar belli aralıklarla uzman hekim kontrolü ve takibi gerekebilir.
4) Bazı İlaçların Etkisiyle Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi
Anti-tiroid ilaçlar (Propycil ve Thyrimazol), Amiodarone, Lithium, İnterferon alpha, İnterleukin-2 başta olmak üzere bazı ilaçlar tiroid isimli organın ve onun hücrelerinin tiroit hormone üretme fonksiyonunu durdurabilir. Bunun sonucunda hastaların kanında tiroid hormonu düşer ve TSH hormonu yükselmektedir (hipotiroidi, hipotiroidizm).
Bu ilaçların alınmasıyla ortaya çıkan durum; genellikle geçici bir tiroit hormon yetersizliği hipotiroidi’dir. İlaçların kesilmesinden kısa bir süre sonra hastaların tiroit hormonu üretme fonksiyonları geriye döner.
İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tanısı (teşhisi) için;
1) Muayene,
2) Tiroit hormonlarının ölçümü.
yeterli olabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi tedavisi için;
- Tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizme neden olan ilaçların kesilmesi,
- Kısa süreli tiroit hormon (bazı hastalarda destek amaçlı) ilaçları tedavisi.
yeterli olabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
İlaçlar nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi olan hastaların belli bir süre uzman hekim kontrolünde olması gerekir.
5) İyot Eksikliği Nedeniyle Ortaya Çıkan Tiroit Hormon Yetmezliği Hipotroidi
Tiroid isimli organın tiroit hormonlarını üretebilmesi ve sağlıklı bir organ olarak kalabilmesi için yeterli iyot, çinko ve selenyum isimli elementlere ihtiyacı vardır.
Bazı coğrafi bölgelerde havada, suda ve toprakta bulunan iyot miktarı düşüktür. Özellikle deniz seviyesinden yüksekte, yayla ve dağlık bölgelerde iyot eksikliği sık görülebilir.
Dünyada iyot eksikliği görülen ülkelerin sayısı her geçen yıl artmaktadır. İnsan nüfusu arttıkça iyot eksikliği daha sık görülmeye başlanmıştır. Bu nedenle, Türkiye dahil bir çok ülke iyot eksikliğini yok etmek için toplu iyot zenginleştirme programları uygulamaktadır. Bu uygulamaların başında da tuzlara iyot takviyesi yapılmasıdır (iyotlu tuz kullanımı).
İyot eksikliği olan bölgelerde aynı zamanda toprak ve suda selenyum ve çinko eksikliği de beraber görülmektedir.
İyot eksikliği olan bölgelerde yaşayanlarda; tiroid isimli organ yeterli tiroit hormonu üretememekte ve takiben de hacim olarak büyümektedir. Bu süreç devam ettiği takdirde tiroit içinde nodül gelişmektedir. Bu bölgelerde guatr yaygın olarak görülmektedir (endemik guatr bölgesi).
İyot eksikliği olan bölgelerde tiroid kanserleri de daha sık görülektedir.
İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidi teşhisi için;
- Muayene,
- Tiroit hormonlarının ölçümü,
- İdrarla atılan iyot ölçümü
- Tiroit ultrasonografisi,
- Tiroit sintigrafisi
uygulanabilir. Ancak diğer tiroit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroit hormon yetmezliği hipotiroidizm tedavisi için:
- Tiroit hormonu içeren ilaçlarla tedavi,
- Radyoaktif İyot I-131 Ameliyatsız Tedavi (hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise),
- Cerrahi Tedavi (ameliyat) (guatr hacmi çok büyük ise, hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise),
- Ameliyatsız Uzun Süreli İlaçla (anti-tiroit ilaçlar, antitiroid ilaçlar) Tedavi (Hipertiroidi zehirli guatr oluşmuş ise).
uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroit hormon yetmezliği hipotroidizm olan hastaların uzman hekim kontrolünde ve yakın takibinde olması gerekir.
6) Diğer Nedenlerle Ortaya Çıkan Tiroid Hormon Yetmezliği Hipotiroidi:
Bu gruptaki hastalıklar; daha nadir görülen tiroid hormon yetersizliği durumlarıdır. Tiroid isimli organın doğuştan kısmen veya tamamen eksik olması, beynimizdeki hipofiz isimli organın hastalıkları ve dokulardaki tiroid hormonu ve TSH reseptör bozuklukları (direnç, duyarsızlık) da hipotiridi tiroit hormon yetersizliği yapabilir. Tiroit yetmezliğine neden olan bu hastalıklar daha nadiren görülür.
Diğer nedenlerle ortaya çıkan troid hormon yetmezliği hipotiroidi teşhisi için;
- Muayene,
- Tiroit hormonlarının ölçümü,
- Tiroit ultrasonografisi,
- Tiroit sintigrafisi
uygulanabilir. Ancak diğer troit hastalıklarından ayırt etmek için (ayırıcı tanıda) başka bazı ilave testler ve incelemeler de yapılabilir.
Diğer nedenlerle ortaya çıkan tiroid hormon yetmezliği hipotiroidizm tedavisi için:
- Tiroid hormonu içeren ilaçlarla tedavi
uygulanabilir. Ancak hastanın klinik durumuna göre ilave tedaviler de uygulanabilir.
Not: Bu sayfa henüz tamamlanma, güncellenme aşamasındadır. Bilgilerde küçük değişiklikler, düzeltmeler, eklemeler olabilir.